www.eprace.edu.pl » ryzyko-walutowe » Charakterystyka ryzyka walutowego » Zarządzanie ryzykiem walutowym

Zarządzanie ryzykiem walutowym

Charakterystyka procesu zarządzania

Nie ma wątpliwości, że w warunkach działania na rynku międzynarodowym ryzyko walutowe jest poważnym problemem w procesie zarządzania finansowego zwłaszcza dla tych przedsiębiorstw, które nie zawierały dotychczas transakcji w walutach obcych.

Proces zarządzania ryzykiem walutowym postrzegany jest jako nieodzowny element realizowanej w przedsiębiorstwie działalności oraz czynnik rozwojowy nacechowany określonym stopniem niepewności⁴⁸. Celem zarządzania ryzykiem walutowym jest z jednej strony ochrona interesów przedsiębiorstwa – umożliwienie realizacji jego podstawowych celów, z drugiej zapewnienie takich warunków działania na rynku międzynarodowym, w których nie ponosiłoby strat większych niż założone. W praktyce chodzi o to, aby ryzyko walutowe wyeliminować lub przynajmniej zredukować do akceptowanego poziomu, poprzez odpowiednie zabezpieczenie przed jego skutkami pozycji poddanych ryzyku⁴⁹.

Zarządzanie ryzykiem walutowym należy traktować jako zespół działań powiązanych przyczynowo, następujących po sobie, cechujących się określoną powtarzalnością, realizowanych w wymiarze czasoprzestrzennym⁵⁰. Owe działania mają na celu planową analizę, sterowanie oraz kontrolę ryzyka walutowego. Aby działania te mogły spełniać swoje cele, muszą być prowadzone systematycznie i długofalowo, a nie bardziej lub mniej sporadycznie, od przypadku do przypadku⁵¹.

Proces zarządzania ryzykiem walutowym obejmuje siedem etapów: identyfikację ryzyka walutowego, określenie pozycji walutowej, prognozowanie kursów walut, pomiar ryzyka walutowego, opracowanie strategii zabezpieczającej, kontrolę oraz ocenę zarządzania ryzykiem walutowym.

Czynności wykonywane w ramach zarządzania ryzykiem generują pewne koszty. Aby więc zarządzanie to było opłacalne, koszty z nim związane muszą być niższe od strat wywołanych zmianą kursu walut lub od nakładów poniesionych na ich usunięcie⁵². Trzeba zatem znaleźć pewien kompromis pomiędzy eliminacją ryzyka, a kosztem redukcji tego ryzyka⁵³.

Fachowość w zarządzaniu ryzykiem walutowym jest częścią recepty na sprawne zarządzanie całym przedsiębiorstwem. Niektórzy żałują, że podjęli kosztowne kroki w celu ograniczenia ryzyka ponieważ to, czego się obawiali ostatecznie nie miało miejsca. Trzeba jednak pamiętać, że decyzje odnoszące się do sytuacji niepewnej zostają podjęte zanim dana niepewność zostanie rozwiązana, a trafność decyzji można ocenić tylko w świetle informacji dostępnych w chwili ich podejmowania. Ważne jest zatem, by dana decyzja była najlepszą, jaką można podjąć na podstawie informacji dostępnych w danym momencie.

Identyfikacja ryzyka walutowego

Punktem wyjścia w zarządzaniu ryzykiem walutowym jest jego identyfikacja, czyli określenie z jakimi formami ryzyka walutowego mamy do czynienia – czy jest to ryzyko przeliczeniowe, transakcyjne, czy ekonomiczne⁵⁴. Podczas identyfikacji w ramach danej formy ryzyka, konieczne jest rozpoznanie wszystkich pozycji w walutach obcych, które będą przeliczane lub wymieniane na walutę krajową według przyszłego nieokreślonego jeszcze kursu⁵⁵. Identyfikacja odnosi się do ryzyka, które pojawi się w jakimś momencie w przyszłości. Dlatego też, w ramach naszych rozważań będziemy mówić o przewidywaniu możliwości wystąpienia danej formy ryzyka walutowego oraz wartości narażonych na nią.

Przewidywanie ryzyka walutowego różni się w zależności od jego formy⁵⁶:

• ryzyko przeliczeniowe ma wpływ przede wszystkim na bilans przedsiębiorstwa, można je zatem przewidzieć poprzez sporządzenie próbnego bilansu;

• ryzyko transakcyjne wpływa na bieżący rachunek zysków i strat, przewiduje się je analizując prognozy bieżących przepływów pieniężnych;

• ryzyko ekonomiczne wpływa na przyszłe wyniki, może być przewidywane na podstawie planów długoterminowych, obejmujących okres nawet do 10 lat.

W procesie przewidywania ryzyka przeliczeniowego tworzona jest prognoza bilansu z podziałem na poszczególne waluty. Punktem wyjścia są tutaj dane bilansu poprzedniego (zwykle z końca roku), na podstawie których oblicza się zmiany wartości pozycji, które wystąpią w ciągu okresu, dla którego tworzony jest bilans prognozowany. Zmiany pozycji bilansowych mogą być znane z pewnym wyprzedzeniem lub przewidywane na podstawie uzgodnionych założeń. Zmiany znane z wyprzedzeniem mogą obejmować planowane inwestycje kapitałowe, nabycie lub zbycie aktywów, zmiany w warunkach płatności i udzielania kredytów. Zostaną one odzwierciedlone jako inwestycje długoterminowe, zmiany w środkach trwałych, zmiany w kapitale obrotowym⁵⁷. Warto tu zwrócić uwagę, że pozycje bilansu przeliczone według bieżących lub średnich kursów wymiany traktowane są jako narażone na ryzyko przeliczeniowe, natomiast pozostałe pozycje przeliczane według kursów historycznych nie są traktowane jako narażone na ryzyko, gdyż ich wartość po przeliczeniu nie ulega zmianie⁵⁸.

Podstawowym narzędziem w przewidywaniu ryzyka transakcyjnego jest prognoza walutowych przepływów pieniężnych, wynikająca z realizacji bieżącej działalności handlowej i finansowej. Przy prognozowaniu przepływów walutowych brane są pod uwagę działania takie jak⁵⁹: sprzedaż – nabycie surowców, towarów, usług, paliw, dóbr finalnych, środków trwałych; nabycie – zbycie lokat, aktywów kapitałowych; wpływy bądź płatności zysku lub dywidendy. Przy przewidywaniu ryzyka transakcyjnego należy uwzględnić zarówno zakontraktowane przyszłe przepływy, które wynikają ze sprzedaży czy zamówień, jak i niezakontraktowane przepływy, których można się spodziewać z dużym prawdopodobieństwem, biorąc pod uwagę racjonalne założenie co do dalszego kierunku działania podmiotu. Wartość, rodzaj waluty i terminy przepływów wynikają zazwyczaj z takich prognoz, jak plany sprzedaży i produkcji, plany inwestycyjne i pożyczkowe. Podstawą do tworzenia takich prognoz są założenia przyjęte dla każdego z krajów, w którym przedsiębiorstwo działa dotyczące: rozmiaru rynku oraz udziału w rynku według produktów, decyzji cenowych i decyzji o wyborze surowców, cyklów produkcyjnych i zmian w poziomie kapitału obrotowego⁶⁰. Połączenie wyżej wymienionych założeń pozwala na utworzenie prognoz przepływów pieniężnych według poszczególnych walut. Prognozy takie są kalkulacjami charakteryzującymi się wysokim stopniem złożoności i wzajemnych powiązań.

Ryzyko ekonomiczne jest najtrudniejszą do przewidzenia formą ryzyka walutowego. Ponieważ dotyczy ono zmiany wartości rynkowej przedsiębiorstwa w wyniku utraty części lub całości zagranicznego rynku zbytu wskutek spadku konkurencyjności oferowanych produktów spowodowanego wahaniami kursów walut, główną trudnością w przewidywaniu ryzyka ekonomicznego jest fakt, iż w długim okresie wiele czynników jednocześnie może wpłynąć na wartość rynkową przedsiębiorstwa. Ponadto określenie wpływu wahań kursów na sytuację przedsiębiorstwa jest szczególnie trudne na rynkach charakteryzujących się silną konkurencją i dużą liczbą uczestników. Niektórzy uważają, że powinno się podejmować próby przewidywania nie tyle samego ryzyka ekonomicznego, ile jego skutków, które można zidentyfikować z pewnym prawdopodobieństwem, posługując się skomplikowanymi modelami komputerowymi, wykorzystującymi wiele założeń dotyczących kształtowania się kursów walut, cen, konkurencji, inflacji, itp⁶¹.

Jeżeli proces identyfikacji ryzyka walutowego będzie prowadzony w sposób zdecentralizowany, nie będzie podporządkowany jasno sformułowanym regułom a jedynie przypadkowym działaniom, nie będzie prowadzony systematycznie, to można dostrzec pewien paradoks – proces ten zamiast określenia tożsamości ryzyka walutowego i zredukowania stopnia niepewności w przedsiębiorstwie, może tę niepewność jeszcze potęgować⁶². By temu zapobiec ryzyko walutowe trzeba identyfikować w sposób względnie zintegrowany i kompleksowy.

Efekt identyfikacji ryzyka walutowego musi przedstawiać wymagane wartości użytkowe w postaci informacji umożliwiających wyodrębnienie dla danej formy ryzyka walutowego wszystkich wartości w walutach obcych, następnie ich pogrupowanie z punktu widzenia rodzaju waluty i terminu zapadalności. Odpowiednie zestawienie wyżej wymienionych danych pozwala na określenie rzeczywistej wartości narażonej na ryzyko – tak zwanej pozycji walutowej.

Określenie pozycji walutowej

Pozycja walutowa jest podstawowym narzędziem określającym rozmiar ryzyka walutowego. Wyznaczamy ją w rozbiciu na poszczególne formy ryzyka i może ona przybrać postać pozycji walutowej zamkniętej, otwartej – długiej lub krótkiej. Podział ten został przedstawiony na rysunku 1.

Rysunek 1.

Rodzaje pozycji walutowych

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: D.Meniów, G.Ochędzan, Z.Wilimowska, Instrumenty zabezpieczające w transakcjach walutowych, AJG, Bydgoszcz 2003, s.78.

Zamknięta pozycja walutowa względem pojedynczej waluty, oznacza stan równowagi pomiędzy wielkością wszystkich wpływów i płatności wykazanych w tej walucie. Natomiast otwarta pozycja walutowa to różnica pomiędzy sumą wszystkich wpływów i płatności odnotowanych w danej walucie. Można również powiedzieć, że otwarta pozycja walutowa jest nadwyżką po stronie aktywów lub po stronie pasywów wyrażonych w walucie obcej, przy czym⁶³:

• wartościowa nadwyżka aktywów nad pasywami określana jest mianem pozycji walutowej długiej. Przedsiębiorstwo utrzymujące pozycję długą osiąga zysk, gdy spada kurs waluty krajowej i ponosi stratę w przypadku jego wzrostu;

• wartościowa nadwyżka pasywów nad aktywami nosi nazwę pozycji walutowej krótkiej. Przedsiębiorstwo utrzymujące pozycję krótką osiąga zysk, gdy kurs waluty krajowej rośnie i ponosi stratę w przypadku jego spadku.

Wpływ zmian kursu walutowego na wyniki przedsiębiorstwa w wypadku zajmowania krótkiej oraz długiej pozycji walutowej został zawarty w tabeli 1.

Tabela 1.

Wpływ zmian kursu walutowego na wyniki przedsiębiorstwa

	Długa pozycja walutowa	Krótka pozycja walutowa
Zysk dewizowy	Gdy nastąpi wzrost kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej (wartość należności dewizowych w walucie krajowej wzrasta).	Gdy nastąpi spadek kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej (wartość zobowiązań dewizowych w walucie krajowej spada).
Strata dewizowa	Gdy nastąpi spadek kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej (wartość należności dewizowych w walucie krajowej spada).	Gdy nastąpi wzrost kursu waluty obcej w stosunku do waluty krajowej (wartość zobowiązań dewizowych w walucie krajowej wzrasta).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Z.Zawadzka, Ryzyko bankowe. Ryzyko stopy procentowej i ryzyko walutowe, Poltext, Warszawa 1995, s.87.

Obecnie, gdy wiemy już co oznacza pojęcie pozycja walutowa, możemy zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie: Dlaczego przedsiębiorstwo powinno określić swoją pozycję walutową?. Otóż może zdarzyć się, że wahania kursów walut w znacznym stopniu oddziałują na należności i zobowiązania brane osobno pod uwagę, jednak efekt netto narażenia przedsiębiorstwa na ryzyko walutowe jest zerowy. Nie ma zatem sensu rozważanie wpływu wahań kursów jedynie na należności lub na zobowiązania. Obliczenie pozycji walutowej stwarza możliwość określenia efektu netto wpływu ryzyka walutowego na zysk przedsiębiorstwa⁶⁴.

Ogólnie panuje pogląd, że ryzyko walutowe występuje przy otwartej pozycji walutowej, zarówno długiej, jak i krótkiej. Należy jednak pamiętać, że niedopasowanie terminów zapadalności aktywów walutowych oraz wymagalności pasywów walutowych także powoduje powstanie ryzyka walutowego. W transakcji zagranicznej może zatem pojawić się ryzyko związane z zamkniętą pozycją walutową w sytuacji, gdy pozycja ta została wartościowo zamknięta, jednak bez uwzględnienia terminów płatności należności i zobowiązań⁶⁵.

W zależności od wartości otwartej pozycji walutowej możemy mówić o stopniu wrażliwości przedsiębiorstwa na zmianę kursu walutowego. Im większa wartość otwartej pozycji walutowej, tym większy poziom ryzyka walutowego⁶⁶.

Prognozowanie kursów walut

Chociaż prognozowanie kursów walut jest trudne, entuzjazm do opracowań i studiów prognostycznych wśród profesjonalistów oraz zapotrzebowanie na różnorodne informacje o tendencjach zmian kursów poszczególnych walut wykazują stały wzrost. Wzmożony popyt na prognozy walutowe obserwuje się nie tylko ze strony przedsiębiorstw prowadzących wymianę zagraniczną, ale także ze strony prywatnych inwestorów czy banków komercyjnych⁶⁷.

Aby wyniki prognoz przyszłych kursów wymiany były wiarygodne, podmiot prognozujący powinien spełnić szereg warunków, bez których jego praca może okazać się bezużyteczna. Do warunków tych należy zaliczyć⁶⁸:

• stworzenie własnego modelu prognostycznego;

• możliwość pozyskania istotnych informacji przed innymi podmiotami;

• umiejętność monitorowania nawet stosunkowo niewielkich krótkoterminowych odchyleń od stanu równowagi na poszczególnych rynkach walutowych;

• zdolność do szybkiego rozpoznania kierunku oraz charakteru rządowych interwencji na rynku walutowym.

W teorii i praktyce prognozowania kursów walut mówi się najczęściej o dwóch metodach – analizie fundamentalnej i analizie technicznej. Pomimo, iż każda z metod ma swoje mankamenty, to jednocześnie obie mają dużą wartość poznawczą dla zrozumienia sił jakie wpływają na ruchy kursów wymiany zarówno w krótkim, jak i długim okresie⁶⁹.

Najbardziej rozpowszechnioną metodą tworzenia długoterminowych prognoz kursowych jest analiza fundamentalna. Istota tego podejścia polega na gruntownym przeanalizowaniu czynników makroekonomicznych, politycznych oraz psychologicznych, które z dużym prawdopodobieństwem wpłyną na zmianę kursu w przyszłości⁷⁰. W analizie fundamentalnej uwzględnia się skutki zmian wyżej wymienionych czynników i przypisuje się tym czynnikom znaczenie oparte na danych historycznych⁷¹. W tabeli 2 został przedstawiony wpływ wybranych czynników na prognozę kursu walut.

Tabela 2.

Zależność prognozy kursu od czynników analizy fundamentalnej

Czynniki analizy fundamentalnej	Kurs waluty
Wzrost Produktu Narodowego Brutto
Wzrost poziomu stóp procentowych
Wzrost bezrobocia
Wzrost inflacji
Dodatni bilans płatniczy
Kraj stabilny politycznie

kurs waluty krajowej umacnia się wobec walut obcych.

kurs waluty krajowej osłabia się wobec walut obcych.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: J.Zając, Polski rynek walutowy w praktyce, K.E.LIBER, Warszawa 2002, s.251-260.

W większości przypadków profesjonalne prognozy kursowe oparte są na skomplikowanych modelach statystycznych, a uwaga podmiotu opracowującego prognozę koncentruje się na ocenie wzajemnego oddziaływania poszczególnych czynników na zmiany w popycie i podaży analizowanej waluty. Przyszła wartość waluty ustalana jest przez oszacowanie kursu, przy którym wielkość popytu i podaży waluty zostaną zrównane, przy czym każde niezbilansowanie danego rynku walutowego jest korygowane przez zmianę założeń modelu⁷².

Najprostsze podejście do prognozowania kursów w analizie fundamentalnej opiera się na wykorzystaniu teorii parytetu siły nabywczej, która utrzymuje, że kursy walut (o płynnym kursie) determinowane są przede wszystkim przez różnice w stopach inflacji⁷³. Zgodnie z tą teorią, waluta kraju charakteryzującego się wysoką stopą inflacji ulegnie deprecjacji w stosunku do waluty kraju o niskiej stopie inflacji. A zatem, kurs waluty kraju o wyższej inflacji powinien ulec obniżeniu w stosunku do waluty kraju o niższej inflacji. Opisana zależność pozwala na utrzymanie siły nabywczej obu walut na takim poziomie, aby ceny dóbr w rozpatrywanych krajach pozostały takie same. Punktem wyjścia do ustalenia prognozy kursu jest tutaj określenie różnicy w przewidywanej stopie inflacji pomiędzy krajami, których waluty są przedmiotem prognozy.

Porównanie kursów prognozowanych za pomocą modeli statystycznych z rzeczywistymi kursami na rynku walutowym pokazuje, że modele te często są niedokładne. Przyczyną zawodności modeli statystycznych może być fakt, iż historyczne znaczenie czynników wpływających na kurs może prowadzić do błędnych wskazówek co do zależności między tymi czynnikami w przyszłości.

Przeciwieństwem analizy fundamentalnej jest analiza techniczna, której zwolennicy opracowują swoje krótkoterminowe prognozy na podstawie historycznych notowań kursów walut i wielkości przepływów walutowych na rynku. W analizie technicznej przy tworzeniu prognoz całkowicie pomija się czynniki ekonomiczne, polityczne i psychologiczne. Sukces prognostyczny dotyczy tu głównie możliwości odkrycia nowego układu wzajemnego oddziaływania przepływów walutowych i relacji kursów walut, który potwierdza statystyczną powtarzalność tych interakcji w danym okresie i umożliwia dokonanie trafnej prognozy⁷⁴.

Analiza techniczna opiera się na trzech podstawowych założeniach⁷⁵:

• ceny walut podlegają trendom. Ceny na rynku poruszają się w określonych kierunkach i podlegają utrzymującym się przez dłuższy czas trendom. Identyfikacja i śledzenie trendów cenowych pozwala odnajdywać sygnały ich zakończenia. Założenie to ma podstawowe znaczenie w analizie wykresów;

• rynek jest mechanizmem, który dyskontuje wszystko. W cenie odzwierciedlone są przesłanki, które kształtują oczekiwania uczestników rynku i wpływają na relację popytu i podaży. Dyskontująca funkcja rynku polega na założeniu, że jeżeli przesłanki ekonomiczne, polityczne i psychologiczne są ujęte w cenie, to zostały zdyskontowane przez rynek;

• procesy zachodzące na rynku powtarzają się. Pewne wzorce zachowań mają tendencję do powtarzania się. Te historyczne układy mogą być wskazówką dla celów prognostycznych. Założenie to sprowadza się do tezy, że środkiem do zrozumienia przyszłości jest porównanie obecnych i historycznych cen.

W analizie technicznej przy tworzeniu prognoz wykorzystuje się graficzną prezentację kursów, modele tempa zmian i średniej kroczącej.

Zwolennicy analizy wykresów (tzw. czartyści) są zdania, że kształtowanie się kursów w przeszłości pozwala na identyfikację pewnych wzorców zwanych formacjami technicznymi, są to formacje zapowiadające zmianę dotychczasowego trendu lub formacje zapowiadające kontynuację trendu. Trend wyznacza się przez połączenie (linią prostą) na wykresie kursów walutowych tzw. punktów zwrotnych – przy trendzie wzrostowym łączy się „dołki”, przy trendzie spadkowym łączy się „szczyty”⁷⁶. Wykrycie właściwej formacji umożliwia określenie kierunku zmiany trendu w najbliższej przyszłości. Czartyści analizują długoterminowe tendencje kursowe i wykorzystują je jako podstawę prognozowania krótkoterminowego.

Analiza techniczna, jak już wcześniej wspomniano, wykorzystuje także⁷⁷:

• model tempa zmian, w którym analizuje się szybkość zmian cen. Wzrost szybkości zmian wskazuje, że trend utrzyma się, spadek szybkości oznacza radykalną zmianę trendu;

• model średniej kroczącej, w którym trendy cenowe są przewidywane dzięki analizie krótko- i długoterminowych średnich kroczących cen. Zmiany trendu oczekuje się, gdy długoterminowa średnia krocząca przecina krótkoterminową średnia kroczącą.

Prognozy tworzone za pomocą analizy fundamentalnej i analizy technicznej mają jedną wspólną cechę – rzadko się sprawdzają. Wyniki badań poświęcone dokładności prognoz wskazują, że prognozy te częściej są błędne niż poprawne⁷⁸. Potwierdza to tezę o nieprzewidywalności przyszłych kursów wymiany walut.

W świetle teorii kursów w gospodarce rynkowej wszelkie naukowe wysiłki zmierzające do obiektywnego określenia przyszłych zmian wartości walut nie dają pożądanych efektów. Ci, którzy zarabiają na życie prognozując kursy szybko odkrywają, że rzeczywistość jest bardziej złożona niż to się wydaje na podstawie teorii. Osoby zawodowo zajmujące się prognozowaniem, oczekujące zysku z zainwestowanego czasu i wiedzy mogą w najlepszym razie mieć nadzieję, że w ponad połowie przypadków zdołają przewidzieć kierunek zmian kursów⁷⁹.

Pomiar ryzyka walutowego

Po zidentyfikowaniu formy ryzyka walutowego, określeniu pozycji walutowej i opracowaniu prognozy przyszłego kursu wymiany można przejść do następnego etapu procesu zarządzania, a mianowicie do pomiaru ryzyka walutowego, którego celem jest określenie wartości straty na otwartej i niezabezpieczonej pozycji walutowej, którą przedsiębiorstwo może ponieść w przyszłości, w wyniku kupna lub sprzedaży waluty po prognozowanym kursie wymiany.

Istnieje wiele technik, które wykorzystuje się do pomiaru wielkości ryzyka jakiemu podlega przedsiębiorstwo. Biorąc pod uwagę fakt, że podstawowym elementem określającym rozmiar ryzyka walutowego jest z jednej strony otwarta pozycja walutowa, z drugiej kurs wymiany, wielkość ryzyka można oszacować jako iloczyn wyżej wymienionych składników, według poniższego wzoru:

ryzyko walutowe

=

bezwzględny poziom otwartej pozycji walutowej

x

procentowa zmiana kursu walutowego

Przy czym, procentową zmianę kursu walutowego obliczamy według wzoru:

procentowa zmiana kursu walutowego	=	kurs prognozowany – kurs bieżący
		kurs bieżący

Aby dokonać pomiaru ryzyka walutowego można także wykorzystać analizę scenariuszy opartą na prognozach kursów walut. Analiza scenariuszy polega na przeliczeniu poziomu otwartej pozycji walutowej na walutę krajową zarówno po kursie bieżącym, jak i prognozowanym oraz na obliczeniu różnicy pomiędzy otrzymanymi wartościami, która wyznacza wielkość ryzyka na jakie narażone jest przedsiębiorstwo. Analiza scenariuszy wymaga wykonania następujących obliczeń:

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego

=

otwarta pozycja walutowa

x

bieżący kurs wymiany

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu prognozowanego

=

otwarta pozycja walutowa

x

prognozowany kurs wymiany

ryzyko walutowe

=

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego

–

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu prognozowanego

Innym sposobem spojrzenia na ryzyko walutowe jest jego pomiar w kategoriach wpływu zmiany kursu o 1% lub o określoną wartość (1 grosz, 1 cent) na zysk przedsiębiorstwa. W metodzie tej przyjmowana jest zatem pewna standardowa miara ruchu w kursach walut, którą odnosi się do dowolnej wielkości pozycji walutowej. Aby określić jak duży wpływ na zysk ma ryzyko wynikające z 1% zmiany kursu, przedsiębiorstwo musi wykonać poniższe obliczenia:

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego

=

otwarta pozycja walutowa

x

bieżący kurs wymiany

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego po zmianie o 1%

=

otwarta pozycja walutowa

x

bieżący kurs wymiany po zmianie o 1%

ryzyko walutowe (wpływ zmiany kursu o 1% na zysk)

=

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego

–

wartość pozycji walutowej w walucie krajowej według kursu bieżącego po zmianie o 1%

Kalkulację wpływu na zysk przedsiębiorstwa ruchu walut o określoną wartość przeprowadza się w taki sam sposób jak dla ruchu walut o 1%. Gdy skutki procentowej lub wartościowej zmiany kursu są znane, podmiot może wykorzystać je z pewnym przybliżeniem do obliczenia zmian o inne wartości.

Kolejnym sposobem pomiaru ryzyka walutowego jest koncepcja wartości narażonej na ryzyko – VAR (volue at risk), wynaleziona w latach dziewięćdziesiątych przez ekonomistów pracujących dla przedsiębiorstwa JP Morgan. Obecnie metoda ta wykorzystywana jest głównie przez banki i instytucje finansowe, a także przez niektóre przedsiębiorstwa zarządzające ryzykiem walutowym. Największą zaletą tej metody jest fakt, iż może ona być stosowana dla różnych produktów finansowych. Metoda VAR, w odniesieniu do kursów walutowych, wykorzystuje analizę statystyczną zmienności kursów w przeszłości do oszacowania ryzyka na jakie wystawiona jest otwarta pozycja. Opiera się ona na przesłance, że ryzyko walutowe można mierzyć jako odchylenie standardowe oczekiwanych zysków, pod warunkiem, że zyski te mają rozkład normalny⁸⁰. VAR określa prawdopodobieństwo straty, jaką można ponieść na otwartej pozycji przy założonym poziomie ufności i danym horyzoncie czasowym. Pokazuje w ilu procentach przypadków osiągniemy stratę finansową na pozycji, jednak nie pozwala na określenie maksymalnej wysokości straty, gdyż nie pokazuje o ile przekroczy ona wartość wyliczoną. Definicję VAR można wyrazić za pomocą formuły⁸¹:

VAR

=

otwarta pozycja walutowa

x

k

x

d

x

t

gdzie:	k	–	mnożnik wyrażający przyjęty poziom ufności,
	d	–	odchylenie standardowe,
	t	–	czas.

Przedsiębiorstwo rozważając wykorzystanie metody VAR jako narzędzia pomiaru ryzyka walutowego powinno wziąć pod uwagę następujące aspekty:

• im wyższy poziom współczynnika ufności, tym wyższa wartość VAR;

• im dłuższy jest rozważany horyzont czasowy, tym wyższa wartość VAR;

• dane historyczne potrzebne do przeprowadzenia obliczeń powinny zostać zebrane w warunkach podobnych do tych warunków, jakie będą panować w przyszłym rozważanym okresie.

Opracowanie strategii zabezpieczającej

Podstawą skutecznego zarządzania ryzykiem walutowym jest odpowiednia, jasno zdefiniowana strategia zabezpieczająca. Jej opracowanie w głównej mierze zależy od postawy podmiotu wobec ryzyka. W literaturze przedmiotu wyróżnia się dwie odmienne postawy wobec ryzyka walutowego – aktywną i pasywną.

Postawa pasywna wyraża się w biernym ponoszeniu ryzyka walutowego, bez podejmowania jakichkolwiek prób wyeliminowania go lub ograniczenia. Jest ona efektem niedoskonałości podmiotu, który nie potrafi identyfikować ryzyka walutowego, nie umie go oszacować lub nie zna technik zabezpieczania się przed tym ryzykiem⁸². W ramach postawy pasywnej przedsiębiorstwo oddziałuje jedynie na skutki ryzyka np. przez tworzenie funduszy rezerwowych, których celem jest amortyzowanie strat kursowych⁸³.

Z kolej, postawa aktywna polega na podejmowaniu działań, które pozwolą zminimalizować straty lub zmaksymalizować zyski wynikające ze zmiany kursu walut. Przedsiębiorstwo przyjmując postawę aktywną oddziałuje nie na skutki, ale na przyczyny powodujące powstanie ryzyka. W zależności od skłonności do podejmowania ryzyka walutowego, w ramach postawy aktywnej rozróżnia się dwa podstawowe typy strategii – ofensywne oraz defensywne.

Strategie ofensywne charakterystyczne są dla przedsiębiorstw skłonnych do podejmowania ryzyka, które celowo nie zabezpieczają pozycji walutowych a często angażują się w dodatkową działalność spekulacyjną, mającą na celu maksymalizację zysków z zagranicznych operacji gospodarczych lub z zajętych pozycji na rynku walutowym, które niekoniecznie są związane z działalnością podstawową przedsiębiorstwa. W ramach strategii ofensywnych preferuje się takie techniki zabezpieczenia przed ryzykiem, które ograniczają wysokość strat, ale nie wykluczają możliwości osiągnięcia zysków⁸⁴.

Strategie defensywne charakteryzują przedsiębiorstwa o dużym stopniu awersji do ryzyka. Ich celem jest ograniczenie lub wyeliminowanie ryzyka tak szybko, jak tylko zostanie ono rozpoznane. Strategie defensywne zapobiegają powstawaniu otwartych pozycji walutowych oraz zabezpieczają te pozycje, których powstaniu nie udało się zapobiec. Dają pewność wyrażonego w walucie krajowej wyniku transakcji zagranicznej niezależnie od kierunku zmiany kursu, a w najgorszym wypadku pozwalają określić górną granicę strat, jakie mogą zostać poniesione w następstwie niekorzystnej zmiany kursu. Strategie defensywne eliminując lub ograniczając ryzyko walutowe uniemożliwiają na ogół osiągnięcie dodatkowych zysków dzięki korzystnej zmianie kursu⁸⁵. Tym niemniej przedsiębiorstwa, którym chodzi wyłącznie o zabezpieczenie otwartej pozycji, nie zamierzają osiągać żadnych dodatkowych korzyści lub ponosić dodatkowych strat. Wszystko czego oczekują od transakcji zabezpieczającej, to zapewnienia z wyprzedzeniem znajomości kursu wymiany walut dla transakcji podstawowej⁸⁶.

Chociaż w praktyce istnieją przedsiębiorstwa przyjmujące krańcowy punkt widzenia – zabezpieczają każdą otwartą pozycję walutową lub zarządzają przepływami walutowymi w celu maksymalizacji płynących z nich zysków, to jednak większość przedsiębiorstw wybiera sposób działania leżący gdzieś pomiędzy tymi dwoma rozwiązaniami – nie kreują one nowego ryzyka dla celów spekulacyjnych, nie likwidują automatycznie każdej otwartej pozycji walutowej w momencie jej rozpoznania. A zatem ogół strategii zabezpieczających można podzielić na trzy kategorie, a mianowicie strategie⁸⁷:

• defensywne – zabezpieczenie wszystkiego, typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum kosztów, celem jest minimalizacja strat;

• pośrednie – zabezpieczenie selektywne, typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum nadwyżki finansowej, celem jest zmniejszenie strat oraz zwiększenie zysków;

• ofensywne – zabezpieczenie uznaniowe, typowe dla działu finansowego, który funkcjonuje jako centrum zysków, celem jest maksymalizacja zysku.

Strategia zabezpieczająca przed ryzykiem walutowym nie może być narzucona w jakiś ściśle określony sposób. Powinna być opracowana tak, aby zaspokajała indywidualne potrzeby przedsiębiorstwa. Obok nastawienia do ryzyka walutowego – jego akceptacji czy też odrzucenia, właściwie opracowana strategia powinna uwzględniać szereg istotnych czynników, które odnoszą się do⁸⁸:

• formy ryzyka walutowego – każde przedsiębiorstwo odmiennie postrzega potrzebę zabezpieczenia się przed ryzykiem przeliczeniowym, transakcyjnym, ekonomicznym. Ponadto, w przypadku ryzyka transakcyjnego w inny sposób będą traktowane pozycję walutowe wynikające z zakontraktowanych transakcji, a w inny z przewidywanych w przyszłości;

• rozmiaru otwartej pozycji walutowej – stopień zabezpieczenia dużej pozycji w obrębie jednej lub kilku walut powinien być większy niż w przypadku, kiedy ta pozycja jest niewielka. Wysiłki zmierzające do zabezpieczenia przed ryzykiem koncentrują się na ogół na najbardziej znaczących pozycjach;

• stabilności waluty – przedsiębiorstwo, które ma do czynienia z walutą o bardzo stabilnym kursie może zabezpieczać pozycje walutowe w mniejszym stopniu;

• okresu do wygaśnięcia ryzyka – ze względu na wysokie koszty, dla pozycji walutowych o odległym terminie wygaśnięcia przyjmuje się niższy stopień zabezpieczenia, niż dla pozycji o bliższym terminie wygaśnięcia;

• zdolności przewidywania otwartych pozycji – w przedsiębiorstwach, które nie są w stanie przewidzieć otwartych pozycji walutowych, zabezpieczenie przed ryzykiem nie jest możliwe do czasu zawarcia wiążących umów;

• wiedzy personelu na temat technik zabezpieczających – zastosowanie skomplikowanych narzędzi i instrumentów zabezpieczających wymaga rozległej i fachowej wiedzy na temat zarządzania pieniądzem;

• stosunku udziałowców do ryzyka walutowego – jeżeli głównych udziałowców przedsiębiorstwa cechuje awersja do ryzyka, wówczas przedsiębiorstwo stara się zabezpieczyć przed nim w jak największym stopniu.

Strategia zabezpieczająca odzwierciedla indywidualne preferencje przedsiębiorstw w sytuacji ryzykownej. Opracowanie strategii wymaga aktywności skierowanej przeciwko czynnikom ryzyka. Rezygnacja z zabezpieczenia otwartej pozycji walutowej jest uzasadniona tylko wówczas, gdy jest wynikiem świadomej decyzji podjętej na podstawie dogłębnej analizy, która wskazuje, że oszacowane koszty zabezpieczenia przewyższają oszacowane ryzyko walutowe.

Kontrola zarządzania ryzykiem walutowym

Kontrola działu finansowego, odpowiedzialnego za zarządzanie ryzykiem walutowym, musi opierać się na sformułowanym w ramach wyznawanej filozofii zarządzania ryzykiem walutowym, zatwierdzonym przez zarząd i utrwalonym w formie pisemnej wykazie celów tego działu. Następnie na podstawie powyższego wykazu konieczne jest stworzenie opisu procedur funkcjonowania działu finansowego. Opis ten powinien przedstawiać zasady, według których w codziennej pracy dział będzie realizował zamierzone cele⁸⁹.

Kontrola działu finansowego, powinna dać możliwość sprawdzenia czy przyjęte procedury zarządzania ryzykiem walutowym są stosowane w praktyce we właściwy sposób oraz przynoszą pożądane efekty. Może ona w szczególności obejmować sprawdzenie czy⁹⁰:

• ryzyko walutowe jest identyfikowane z odpowiednią dokładnością;

• personel działu finansowego umie określić pozycję walutową oraz rodzaj waluty, która powinna zostać zakupiona lub sprzedana;

• personel potrafi oszacować kurs walutowy i ryzyko walutowe;

• personel ma odpowiednią wiedzą na temat instrumentów zabezpieczających;

• zostały przekroczone limity zarówno na kwoty, jak i terminy, w których można mieć otwartą pozycję walutową;

• spełnione są wymogi dotyczące określonego minimalnego lub maksymalnego poziomu zabezpieczenia;

• zawarte transakcje zabezpieczające zostały potwierdzone obustronnie, zgodnie z ustalonymi wymogami;

• proces rejestrowania transakcji zabezpieczających został przeprowadzony w ramach ustalonego limitu czasu;

• rozliczenie transakcji zabezpieczających nastąpiło bez opóźnień;

• wystąpiły różnice między rejestrami bankowymi a zapisami przedsiębiorstwa;

• przeprowadzone transakcje zostały udokumentowane w odpowiedniej formie;

• personel podejmując określoną decyzję kieruje się rzetelnymi informacjami dotyczącymi sytuacji na rynku walutowym i wewnątrz przedsiębiorstwa.

Ścisła i efektywna kontrola działu finansowego jest niezbędna, jeżeli przedsiębiorstwo zamierza we właściwy sposób zarządzać ryzykiem walutowym. Raporty kontrolne, będące efektem przeprowadzonej kontroli muszą spełniać pewne wymagania – powinny zawierać aktualne dane, koncentrować się na kluczowych zagadnieniach, informować o wszystkich przypadkach wystąpienia błędów, wyjaśniać ich przyczyny oraz przedstawiać podjęte działania naprawcze.

Ocena zarządzania ryzykiem walutowym

Mierniki służące do oceny wyników aktywności działu odpowiedzialnego za zarządzanie ryzykiem walutowym muszą zostać dobrane w kontekście przyjętego przez podmiot nastawienia wobec ryzyka. W przedsiębiorstwach charakteryzujących się większą skłonnością do podejmowania ryzyka stosunkowo większe znaczenie będą miały mierniki ilościowe, natomiast w przedsiębiorstwach przejawiających awersję wobec ryzyka nacisk położony zostanie na mierniki jakościowe⁹¹. Przy czym, mierniki ilościowe wykorzystuje się do oszacowania finansowych efektów realizowanej strategii. Mogą one mieć charakter względny lub bezwzględny. Mierniki jakościowe mają na celu ocenę efektywności i wydajności pracy działu finansowego.

Przedsiębiorstwo powinno zdecydować, jakie znaczenie ma dla niego dokonanie oceny oraz określić jej przedmiot. Ocenę należy prowadzić w sposób usystematyzowany. Dzięki temu możliwe będzie dopasowanie odpowiednich mierników do czynności poddanych ocenie. Ważne jest, by nie koncentrować się wyłącznie na rezultatach strategii zabezpieczającej, lecz spróbować także ocenić jakość pracy działu odpowiedzialnego za zarządzanie ryzykiem walutowym⁹². Należy zatem odpowiednio dobierać oraz łączyć mierniki ilościowe i jakościowe.

Przeprowadzona ocena może wskazywać, że np. prognozy kursów walut są nieprecyzyjne, strategie zabezpieczające niewłaściwe, kontrola nieefektywna. Stwierdzenie tego typu problemów powinno skłaniać kierownictwo do podjęcia działań mających na celu poprawę technik prognozowania, udoskonalenie przyjętych przez przedsiębiorstwo strategii, czy też przyznanie dodatkowych środków na usprawnienie pracy działu kontroli⁹³.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.