www.eprace.edu.pl » ryzyko-walutowe » Charakterystyka ryzyka walutowego » Rodzaje ryzyka walutowego

Rodzaje ryzyka walutowego

Podział ryzyka walutowego

Ryzyko walutowe może przejawiać się w trzech obszarach powiązanych z działalnością przedsiębiorstwa na rynku międzynarodowym²³:

• księgowo – sprawozdawczym,

• transakcji bieżących,

• działalności długookresowej.

Obszary te określają rzeczywisty typ ryzyka walutowego, jego skutki i ich wpływ na wyniki osiągane przez przedsiębiorstwo.

Ryzyko walutowe ze względu na obszar w jakim występuje oraz horyzont czasowy jakiego dotyczy, można podzielić na²⁴:

• ryzyko przeliczeniowe (konwersji, bilansowe lub księgowe),

• ryzyko transakcyjne (krótkoterminowe),

• ryzyko ekonomiczne (długoterminowe, strategiczne lub konkurencyjne).

Ryzyko przeliczeniowe

Ryzyko przeliczeniowe (ang. translation risk) można zdefiniować jako ryzyko powstania sytuacji, w której po przeliczeniu według kursów walutowych z dnia tworzenia sprawozdania finansowego umieszczone w sprawozdaniu wartości aktywów i pasywów oraz przychodów i kosztów, wyrażone w walucie krajowej, będą się różnić, co spowoduje zysk lub stratę²⁵.

Ryzyko przeliczeniowe występuje przy sporządzaniu wyceny dewizowych pozycji aktywów i pasywów przedsiębiorstw krajowych, a także przy konsolidacji sprawozdań finansowych filii przedsiębiorstw międzynarodowych, zobowiązanych do prowadzenia rachunkowości zgodnie z przepisami obowiązującymi w kraju podmiotu dominującego²⁶. Proces konsolidacji sprawozdań filii przedsiębiorstw międzynarodowych wymaga odpowiedniego przeliczenia wszystkich pozycji bilansu oraz rachunku zysków i strat na walutę kraju, w którym znajduje się podmiot dominujący.

Ryzyko przeliczeniowe powstaje z chwilą, gdy wyrażone w walucie obcej pozycje bilansu lub rachunku zysków i strat danego przedsiębiorstwa muszą zostać przeliczone na walutę krajową na koniec roku obrotowego. Chodzi tu o rachunkowy wynik przeliczenia poszczególnych pozycji sprawozdania, które opiewają na waluty obce lub były pierwotnie wyrażone w walucie obcej. Niepewność co do wysokości przyszłego kursu wymiany walut w momencie księgowej wyceny zagranicznych składników sprawozdania oznacza możliwość zmniejszenia lub zwiększenia ich wartości. W rezultacie obowiązku przeliczenia, wynik skonsolidowanego sprawozdania finansowego będzie się zmieniać wraz ze zmianą sytuacji na rynku walutowym.

Międzynarodowe standardy rachunkowości podają cztery podstawowe metody ujmowania zmian wartości aktywów i pasywów, wynikających ze zmian poziomu kursów walut, w których są one denominowane, a mianowicie²⁷:

• metoda aktywów bieżących/trwałych – wszystkie pozycje aktywów bieżących i zobowiązań bieżących wyceniane są po kursach bieżących, natomiast aktywa trwałe oraz zobowiązania długoterminowe wyceniane są po kursach historycznych, czyli kursach obowiązujących w dniu nabycia środka trwałego lub zaciągnięcia zobowiązania,

• metoda aktywów pieniężnych/niepieniężnych – wszystkie aktywa pieniężne (gotówka, należności, papiery wartościowe) oraz pasywa pieniężne (kredyty długoterminowe, zobowiązania bieżące) przeliczane są po kursach bieżących, natomiast wszystkie pozostałe aktywa i pasywa tzw. niepieniężne przeliczane są według kursów historycznych,

• metoda czasowa – pozycje bilansu przeliczane są po kursach historycznych, ale istnieje możliwość przeliczenia danej pozycji po kursie bieżącym, jeżeli w bilansie otwarcia została ona wykazana w bieżących cenach rynkowych,

• metoda kursów bieżących – kapitały własne wyceniane są tutaj po kursach historycznych, natomiast wszystkie pozostałe pozycje bilansu wyceniane są według kursów bieżących.

W praktyce przedsiębiorstw międzynarodowych metoda kursów bieżących jest najbardziej rozpowszechnioną metodą konwersji wyrażonych w walutach obcych pozycji bilansu.

Ponieważ z reguły zastosowany do przeliczenia bilansu końcowego kurs wymiany różni się od kursu po jakim zostały wcześniej zaksięgowane pozycje bilansu początkowego, występują różnice przeliczeniowe, które obciążają wynik bilansu końcowego przedsiębiorstwa krajowego lub podmiotu dominującego w przypadku przedsiębiorstwa międzynarodowego²⁸. Korekty z tytułu różnic przeliczeniowych ujmowane są w bilansie w pozycji kapitały własne.

Dokonując przeliczenia pozycji rachunku zysków i strat, przedsiębiorstwo może zastosować zarówno średni kurs z całego okresu sprawozdawczego, jak też kurs obowiązujący na koniec roku obrotowego. Dodatnie różnice przeliczeniowe powstałe w wyniku przeliczenia na koniec roku obrotowego poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat wykazywane są w wyżej wymienionym rachunku jako przychody finansowe, ujemne zaś jako koszty finansowe.

Ryzyko przeliczeniowe ma charakter historyczny i bazuje na efektach już zaksięgowanych rozliczeń walutowych. Zmiana wartości dewizowych pozycji sprawozdania finansowego wynika tutaj z przeliczenia tych pozycji na koniec roku obrotowego, a nie z rzeczywistej operacji wymiany walut i w efekcie nie następuje realna zmiana wartości składników bilansu, czy rachunku zysków i strat²⁹.

Niektórzy uważają, że ryzyko przeliczeniowe nie ma większego znaczenia, gdyż wpływa jedynie na wartość księgową, nie oddziałuje na przepływy pieniężne przedsiębiorstwa i w żaden sposób nie może wyznaczać jego rzeczywistej sytuacji finansowej. Tym niemniej, jak długo kapitał nie zostanie sprzedany, tak długo ryzyko przeliczeniowe nie będzie miało żadnego wpływu na rzeczywisty strumień pieniężny³⁰.

Każde przedsiębiorstwo, które posiada pozycje bilansu lub rachunku zysków i strat wyrażone w walucie innej niż waluta, w której sporządzane jest jego statutowe sprawozdanie finansowe, narażone jest na ryzyko przeliczeniowe. Nawet jeżeli wartość poszczególnych pozycji pozostaje stała w walucie obcej, to mają one wpływ na sprawozdanie przedsiębiorstwa za każdym razem, gdy zmieniają się kursy wymiany walut.

Ryzyko transakcyjne

Ryzyko transakcyjne (ang. transaction risk) można zdefiniować jako zagrożenie, że wyrażona w walucie krajowej wartość transakcji handlowych lub finansowych denominowanych w walucie obcej zmieni się w rezultacie zmian kursów walut w okresie od zawarcia transakcji, bądź realnego terminu jej zawarcia do momentu wymiany na walutę krajową otrzymanych w związku z transakcją walut obcych, bądź do momentu wymiany waluty krajowej na walutę obcą w związku z koniecznością uregulowania zobowiązań³¹.

Pierwszą grupę podmiotów narażonych na ryzyko transakcyjne stanowią przedsiębiorstwa, będące eksporterami lub importerami dóbr konsumpcyjnych, inwestycyjnych oraz usług.

Ryzyko transakcyjne dotyczy przede wszystkim już zawartych, ale jeszcze nierozliczonych zagranicznych transakcji handlowych. Pokonanie specyficznych odległości, przekroczenie jednej lub kilku granic celnych powoduje, że termin zawarcia transakcji zagranicznej, a także termin realizacji (dostawy dóbr) nie następuje w tym samym czasie co termin jej rozliczenia (zapłaty za dobra). Ponadto, w przypadku dużych transakcji eksportowych, wobec eksportera dość często wysuwany jest postulat przyznania kredytu na realizację kontraktu, przy czym zagraniczni klienci domagają się odległych terminów płatności. W zależności od formy umowy, asortymentu i branży, międzynarodowe finansowanie sprzedaży z udziałem eksportera obejmuje krótkoterminowe kredyty na realizację dostaw dóbr konsumpcyjnych oraz długoterminowe kredyty na realizację dostaw dóbr inwestycyjnych³². Im dłuższy jest okres kredytowania transakcji, tym dłuższy termin jej rozliczenia, większe zmiany w kursach wymiany walut, a co za tym idzie większa ekspozycja na ryzyko transakcyjne.

Jeżeli walutą płatności transakcji jest waluta importera, wówczas eksporter ponosi ryzyko transakcyjne – nie wie on bowiem, jaką kwotę w walucie krajowej otrzyma w terminie płatności³³. Niekorzystna dla eksportera zmiana kursu walut pomiędzy momentem powstania należności z tytułu eksportu a momentem jej rozliczenia może spowodować, że jej wartość w walucie krajowej obniży się.

Z kolei, jeżeli walutą płatności transakcji jest waluta kraju eksportera, ryzyko transakcyjne ponosi importer – nie wie on, jaką kwotę waluty krajowej będzie musiał w terminie płatności wymienić na walutę zagraniczną, aby wywiązać się ze zobowiązania wobec eksportera³⁴. Niekorzystna dla importera zmiana kursu walut pomiędzy momentem powstania zobowiązania z tytułu importu a momentem jego wymagalności może spowodować, że wartość zobowiązania przypadającego do zapłaty w walucie krajowej znacznie wzrośnie.

Czynnikami powodującymi powstanie ryzyka transakcyjnego w ramach transakcji handlowych są nie tylko zakontraktowane i nierozliczone zobowiązania i należności, które z pewnością będą miały miejsce, ale także te, które dojdą do skutku z dużą dozą prawdopodobieństwa. Dlatego też, ryzyko transakcyjne może pojawić się w każdej z wymienionych poniżej sytuacji³⁵:

• gdy ustalona została lista cen w walucie obcej. Ustalenie listy cen w walucie obcej powoduje, że otrzymane w tej walucie przychody (zgodnie z cennikiem) nie będą mogły zostać wymienione na walutę krajową według kursu, który zapewni oczekiwaną stopę zysku. Przedsiębiorstwo narażone jest tutaj na ruchy kursów walut między datą ogłoszenia listy cen a datą otrzymania zamówienia;

• gdy zostało przyjęte zamówienie od klienta. Zamówienie od klienta oznacza zobowiązanie do zapłaty w pewnym momencie w przyszłości. Powszechnie uważa się, że przedsiębiorstwo sprzedające za walutę obcą z chwilą przyjęcia zamówienia zostaje narażone na ryzyko transakcyjne;

• gdy złożone zostało wiążące zamówienie. Ryzyko transakcyjne powstaje tutaj w momencie złożenia wiążącego zamówienia na zakup dóbr wycenionych w walucie obcej nawet wówczas, gdy cena i data dostawy nie zostały jeszcze potwierdzone przez nabywcę;

• gdy złożona została nieodwołalna oferta. Oferta jest propozycją sprzedaży dóbr lub usług. Ustalając ceny w ofercie eksporter poddaje się przyszłym wahaniom kursu walut. Złożenie oferty denominowanej w walucie obcej powoduje powstanie warunkowego ryzyka transakcyjnego. Ryzyko to stanie się rzeczywiste w sytuacji, gdy oferta zostanie przyjęta. Przedsiębiorstwa, które przedstawiają takie oferty, zamieszczają w nich zazwyczaj klauzule umożliwiające zmianę cen.

Z rachunkowego punktu widzenia nie jest istotna data zawarcia transakcji, gdyż dana transakcja pojawia się w księgach handlowych w dniu sprzedaży (zakupu) dóbr lub usług. Istotne są natomiast różnice kursowe powstałe w wyniku zamknięcia transakcji, wynikające z różnicy pomiędzy wyceną należności lub zobowiązań w dniu realizacji a wyceną w dniu rozliczenia transakcji³⁶.

Przy wzroście kursu walut obcych w stosunku do waluty krajowej powstałe różnice kursowe, które występują przy wpływie należności, stają się przychodem powiększającym zysk, a przy regulowaniu zobowiązań kosztem pomniejszającym go³⁷. Natomiast różnice kursowe, będące wynikiem wzrostu kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych spowodują, że przedsiębiorstwo poniesie stratę wynikającą ze zmniejszenia kwoty otrzymanych należności lub dodatkowy zysk, będący efektem zmniejszenia kwoty wypłaconych zobowiązań.

Dodatnie różnice kursowe dla przedsiębiorstwa inkasującego należności lub regulującego zobowiązania powstają zatem, gdy rośnie kurs waluty obcej, w której były wyrażone należności lub obniża się kurs waluty obcej, w której zaciągnięto zobowiązania. Z kolei, ujemne różnice kursowe powstają, gdy kurs waluty obcej, w której powstały należności obniża się lub wzrasta kurs waluty obcej, w której zaciągnięto zobowiązania³⁸. Dodatnie różnice kursowe wpływają na poprawę, a ujemne na pogorszenie wyniku finansowego przedsiębiorstwa.

Drugą grupę podmiotów narażonych na ryzyko transakcyjne stanowią przedsiębiorstwa będące uczestnikami międzynarodowego przepływu kapitału, który wynika z przyczyn innych niż handel. Ruchy takie mogą obejmować³⁹:

• operacje kredytowe lub pożyczkowe w walucie obcej. Zarówno odsetki, jak i raty od tych zobowiązań są płatne w walucie kraju wierzycielskiego. Powoduje to powstanie ryzyka transakcyjnego, obciążającego dłużnika z innego kraju;

• nakłady kapitałowe poniesione na inwestycje bezpośrednie lub portfelowe. Przykładowo zakup zagranicznych papierów wartościowych wiąże się z ryzykiem transakcyjnym zarówno co do kapitału, jak i dochodu z tych papierów.

Analiza ryzyka transakcyjnego opiera się na uproszczonym założeniu, że oczekiwana w walucie krajowej wielkość przychodów i kosztów z zagranicznych transakcji handlowych lub finansowych, będzie ulegać takim samym zmianom jak kursy wymiany walut⁴⁰.

Ryzyko transakcyjne dotyczy w zasadzie jednostkowych transakcji. Ma podstawowe znaczenie dla bieżących dochodów zarówno w obrotach handlowych, jak i finansowych. Wynika z niepewności co do możliwości wystąpienia różnic kursowych w rezultacie zamknięcia transakcji, która wymaga rozliczenia w walucie obcej. Powstałe różnice kursowe są wyrazem realnych strat lub zysków, gdyż w momencie rozliczenia transakcji następuje rzeczywista wymiana jednej waluty na drugą. Ryzyko transakcyjne ma miejsce wtedy, gdy wynik rozliczenia transakcji przyczynia się do wyraźnego pogorszenia bieżącego rachunku zysków i strat.

Każde przedsiębiorstwo, które przeprowadza transakcje w walucie obcej narażone jest na ryzyko transakcyjne. Ze względu na fakt, że ryzyko to wpływa bezpośrednio na płynność i wyniki przedsiębiorstwa, w praktyce stanowi ono ten rodzaj ryzyka, które jest głównym przedmiotem zarządzania w firmie dokonującej operacji wymiany z zagranicą.

Ryzyko ekonomiczne

Ryzyko ekonomiczne powstaje na wiele sposobów. Każdy z nich wiąże się z pozycją przedsiębiorstwa w stosunku do jego konkurentów i ma wpływ na wartość przyszłych przepływów pieniężnych oraz wartość rynkową przedsiębiorstwa.

W szerokim ujęciu, ryzyko ekonomiczne jest miarą wrażliwości rynkowej wartości przedsiębiorstwa na przyszłe zmiany kursów walut. Generalnie odnosi się ono do nieprzewidzianej zmiany przyszłej wartości przepływów pieniężnych pod wpływem wahań kursów walut w długim okresie. Analiza wartości przepływów pieniężnych w dłuższej perspektywie pozwala z kolei ujawnić konkurencyjność przedsiębiorstwa⁴¹.

Jeżeli przyjmiemy, że wartość rynkowa przedsiębiorstwa może zostać określona jako suma oczekiwanych walutowych przepływów pieniężnych netto, wówczas interpretacja wielkości obliczonej według poniższego wzoru pozwoli stwierdzić, czy wahania kursów walut wpłynęły pozytywnie, czy też negatywnie na konkurencyjność przedsiębiorstwa⁴².

gdzie:	PV0	–	wartość rynkowa przy t = 0,
	t	–	indeks dla danego okresu,
	T	–	koniec danego okresu,
	E(NCF)	–	oczekiwane przepływy pieniężne netto,
	r t	–	raty dyskonta.

Ze względu na sposób oddziaływania wahań kursów walut na działalność przedsiębiorstwa, możemy mówić o bezpośrednim lub pośrednim narażeniu na ryzyko ekonomiczne.

Bezpośrednie narażenie na ryzyko ekonomiczne ma miejsce, gdy eksporter wyznacza ceny w walucie obcej, będącej walutą krajową importera i jednocześnie przedsiębiorstwa, z którym konkuruje⁴³. Przedsiębiorstwo konkurencyjne to podmiot prowadzący działalność wyłącznie na rynku lokalnym, który stosuje ceny i ponosi koszty w walucie krajowej. Jeżeli nastąpi wzmocnienie waluty krajowej eksportera, wówczas znajdzie się on w gorszej sytuacji niż jego konkurent, ponieważ utrzymanie cen na rynku zagranicznym na niezmienionym poziomie doprowadzi do strat związanych ze zmniejszeniem przychodów w walucie krajowej, natomiast podniesienie cen na rynku zagranicznym może prowadzić do utraty posiadanego udziału w rynku i w rezultacie również do zmniejszenia przychodów. Z drugiej jednak strony, gdyby nastąpiło osłabienie waluty krajowej eksportera, będzie on w korzystniejszej sytuacji niż konkurent, gdyż zwiększy się jego udział w rynku zagranicznym oraz przychody w walucie krajowej.

Z kolei, pośrednie narażenie na ryzyko ekonomiczne występuje, gdy⁴⁴:

• dwóch eksporterów pochodzących z tego samego kraju konkuruje o sprzedaż w kraju importera. Załóżmy, że jeden z eksporterów stosuje zabezpieczenie w odniesieniu do wpływów w walucie obcej, które pozwala na utrzymanie przychodów w walucie krajowej na stałym poziomie, natomiast jego konkurent nie stosuje podobnego zabezpieczenia, gdyż oczekuje osłabienia waluty krajowej. Jeżeli waluta rzeczywiście ulegnie osłabieniu, konkurent będzie mógł obniżyć ceny w walucie obcej i zyskać większy udział w rynku kosztem rywala lub będzie mógł utrzymać ceny na niezmienionym poziomie i skorzystać na umocnieniu się kursu waluty obcej. Jednak niezabezpieczenie wpływów przez konkurenta może doprowadzić do uszczuplenia jego udziału w rynku i niższego zysku, gdy zamiast oczekiwanego osłabienia nastąpi wzmocnienie jego waluty;

• dwóch eksporterów pochodzących z różnych krajów konkuruje o sprzedaż w kraju importera. W takim przypadku każdy z eksporterów będzie narażony nie tylko na wzmocnienie swojej waluty krajowej względem waluty importera, ale także na relatywne wzmocnienie waluty konkurenta w stosunku do waluty importera. Przewagę konkurencyjną osiągnie ten eksporter, którego waluta ulegnie osłabieniu w stosunku do waluty importera w większym stopniu.

Ryzyko ekonomiczne wynika z wielu czynników. Należą do nich⁴⁵: waluty w jakich przedsiębiorstwo ponosi koszty, położenie geograficzne przedsiębiorstwa i jego oddziałów, umiejscowienie geograficzne odbiorców dóbr i konkurencji, strategie zabezpieczające stosowane przez konkurencję, względne ruchy kursów wymiany. Niektóre z wymienionych czynników mogą być kontrolowane przez przedsiębiorstwo, np. może ono przenieść produkcję na swój największy zagraniczny rynek zbytu. Inne czynniki, takie jak strategie zabezpieczające przyjęte przez konkurentów czy względne ruchy kursów są trudne do oszacowania. Dostosowanie struktury towarowej i geograficznej eksportu i importu do poziomu kursów walut następuje z opóźnieniem i zanim ten powolny proces zadziała, kursy mogą zmienić się w takim stopniu, że procesy dostosowawcze związane będą z nieistniejącym już układem relacji kursowych⁴⁶.

Wrażliwość przedsiębiorstwa na ryzyko ekonomiczne zależy w dużym stopniu od cenowej elastyczności popytu na jego produkty. Przedsiębiorstwa charakteryzujące się mało elastycznym popytem są mniej podatne na tego rodzaju ryzyko niż pozostałe podmioty, ponieważ brak konkurencji ze względu na poziom świadczonych usług oraz duże przywiązanie nabywców do danej marki sprawiają, że wzrost ceny wywołany zmianą kursu walut nie musi prowadzić do znacznej zmiany popytu na oferowane produkty.

Ryzyko ekonomiczne nie dotyczy pojedynczych transakcji, lecz całej działalności przedsiębiorstwa. Jest ono wynikiem wpływu zmian kursów walut na wartość przedsiębiorstwa oddzieloną od bieżącego rachunku zysków i strat oraz pozycji bilansowych. Przy planowaniu długofalowej strategii, przedsiębiorstwo biorące udział w wymianie międzynarodowej musi uwzględnić istnienie realnego zagrożenia niekorzystnych zmian kursów walut, które mogą mieć trwały wpływ na wartość przepływów pieniężnych i pozycję przedsiębiorstwa wobec konkurentów. Problem ryzyka ekonomicznego jest o tyle trudny, że niekorzystne ruchy kursów mogą mieć wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstwa nawet wtedy, gdy dotyczą waluty innej niż ta, w której przeprowadza ono transakcje⁴⁷.

komentarze

Przeszukaj ePrace

Copyright © 2008-2010 EPrace oraz autorzy prac.